«Երեսուն տարի ձգվեց մեր անկախության պատմությունը, մենք շահեցի՞նք»
22.12.2020 | 01:52
Գրող, իրավաբան ՆԵՐՍԵՍ ԽԱՌԱՏՅԱՆԸ երկար տարիներ աշխատել է ՀՀ դատախազության համակարգում։ Հեղինակ է բանաստեղծական ժողովածուների, դետեկտիվ երկերի։ Արժանացել է գրական մի շարք մրցանակների։ Նրա բանաստեղծությունները թարգմանվել են ռուսերեն։ Պատմվածքների ժողովածուն թարգմանվում է ու առաջիկայում կհրատարակվի ՌԴ-ում։ Պատմվածքները, երկերը գրավել են նաև ռեժիսորների ուշադրությունը, եղել են էկրանավորման առաջարկներ։ Ռուսաստանյան հրատարակությունն իր հերթին նոր ուղիներ է խոստանում։ Զրույցի թեման գրականությունն է և դժվարին իրավիճակը, որում հայտնվել է մեր երկիրը։
-Ի՞նչ արտադրանք է տվել խորհրդային և անկախության շրջանի հայ գրականությունը։ Ի՞նչն է, որ բաց է մնացել։
-Դժվար է նժարի վրա դնելը։ Մարդիկ կան, որ ասում են՝ այսօր գրականություն չի ստեղծվում։ Գրականությունը ստեղծվել է երեկ, երեկ չէ առաջին օրը, այսօր և միշտ է ստեղծվելու։ Մենք անցյալում հսկաներ ենք ունեցել, բայց ինչ է, չունե՞նք ժամանակակից լավ գրողներ թե՛ պոեզիայի, թե՛ արձակի բնագավառում։ Սոցիալական խնդիրները, հեղափոխությունը, քաղաքական լարվածությունը, այս ամենը, բնական է, որ ազդեցություն է ունենում մշակույթի վրա։ Հիմա հայ ժողովուրդը ողբերգություն է ապրում։ Եթե հետ նայենք, մեր ազգը միշտ է ապրել սա, բայց ամենածանր ժամանակներում էլ գրականություն ստեղծվել է։ Վիլյամ Սարոյանը Հայաստան այցելելիս հարցնում է՝ ինչ գրողներ ունենք, պատասխանում են՝ բոլորն են գրում, բայց պետք է ասելիք ունենան, որ գրեն, Սարոյանն ասում է՝ աշխարհում կգտնվի՞ մի հայ, որ ասելիք չունենա։ Եթե մարդը ասելիք ունի, պետք է արտահայտվի, գրականությամբ, թե այլ կերպ։ Ինձ համար՝ որպես գրողի, բացթողում է այն, որ մարտադաշտում կռվող զինվորի կերպարը չենք կարողացել գրականություն բերել։ Իհարկե, գրում են այս թեմայով, բայց լավագույնը չի ստեղծվել։ Զինվորի մասին պետք է գրել շատ լավ։
-Կա՞ պահանջարկ մեզանում դետեկտիվ գրականության։
-Դետեկտիվ ժանրի հինգ վեպ ունեմ։ Հետաքրքրությունը մեծ է, հեշտ են իրացվում, գուցե այն պատճառով, որ քիչ է այդ ժանրի գրականությունը։
-Ձեր ստեղծած երկերի հիմքում վավերագրության արձանագրու՞մն է՝ կյանքի փակ էջերը բացահայտելու միտումը, կրթական նշանակությու՞նը, թե՞ փորձում եք զուտ հետաքրքրաշարժ, արկածային պատմություններ հրամցնել ընթերցողին։
-Եթե երևույթը կա, ուրեմն պետք է դրա մասին խոսել։ Քիչ է առարկային նայելը, պետք է նաև տեսնել այն, իսկ տեսնելուց հետո փորձել նաև հասկանալ։ Ես փորձում եմ դեպքերը, իրողությունները գեղարվեստորեն ներկայացնել՝ ոչ միայն վավերագրել փաստերը, արկածները, այլև հաճելի ընթերցանության հնարավորություն ընձեռել ընթերցողին։ Ինչ վերաբերում է կրթական գործոնին, այսօր ես չէի ասի՝ իրավական անգրագիտություն է տիրում, բայց դետեկտիվ գրականությունը սովորական ընթերցողին նաև իրավական գիտելիքների մասին տարրական պատկերացում է տալիս։
-Ձեր ստեղծագործությունները վերաբերում են հիմնականում խորհրդայի՞ն տարիներին, թե՞ անդրադարձել եք նաև մեր օրերին։
-Կան և՛ խորհրդային շրջանին, և՛ այս ժամանակներին վերաբերող գործեր։ Վերջին հաշվով, կյանքը նույնն է, մեկն է կյանքը։
-Հասարակարգը, մարդկային հարաբերությունները, հենց իրավական համակարգը չէ՞ որ փոխվում են։
-Իրավական համակարգը մի քիչ դանդաղ է փոխվում։ Քրեագիտական տեխնիկան մեծ զարգացում է ապրել, բայց դրա հետ առաջնային է մարդկային գործոնը։ Ժամանակին հանցանշաններ էին հավաքում, հիմա էլ կա դա, ասում էին՝ ինքնախոստովանությունը ապացույցների թագուհին է, բայց տարածված «Вор всегда будет вором» արտահայտությունն այդքան էլ ճիշտ չէ։ Մարդն այդպիսին չի ծնվում. իրադրության, ժամանակի, պայմանների թելադրանքով է հանցանք գործում, և հանցագործության բացահայտման համար զուտ հոգեբանական գործոնը շատ կարևոր է՝ ինչու՞ դարձավ հանցագործ։
-Գրականությունը պետք փորձի իրականությու՞նն արտացոլել, թե՞ ավելի լավը դարձնել իրականությունը։ Ստեղծագործելիս Դուք նման հարցադրում դրե՞լ եք Ձեր առաջ։
-Իրականությունը միշտ ավելի դառն է, ավելի չոր: Գրողը պետք է վերին աստիճանի ճշմարտախոս ու ազնիվ լինի։ Բայց ճշմարտությունը լայն հասկացություն է, եթե խոսում ենք գրականության մասին։ Ճշմարտանման բառը լավ չի հնչում, բայց դա ճշմարտության մոտ 80 տոկոսի արտացոլումն է։ Երբ գրողը փոթորիկը նկարագրում է, լավ է, բայց շատ ավելի լավ է փոթորկի վերաբերյալ ընկալումը նկարագրելը։ Ինչ վերաբերում է ազդեցությանը, իհարկե, ձգտում է ավելի լավը դարձնել։ Թումանյանի իմաստությունը մինչ այսօր արդիական է։
-Իրավաբանություն-պոեզիա. շատ տարբեր հարթություններ են. ինչպե՞ս էր հաջողվում համատեղել։
-Դպրոցական հասակից գրել եմ, տպագրվել «Երեկոյան Երևան», «Ավանգարդ» պարբերականներում։ Համալսարանում սովորելու և աշխատանքային գործունեության ընթացքում ժամանակն էր սուղ, բայց էլի ստեղծագործում էի։ Հետո էլ՝ ո՞վ է ասել, որ իրավաբանը զգացմունքներ չպետք է ունենա։
-Չե՞ն խանգարում մեկը մյուսին։
-Բացարձակ, մեկը մյուսին օգնում են։ Երբ անցնում ես կյանքի այդ բովով, մարդուն ավելի լավ ես ճանաչում։
-Ի՞նչ կուզեիք փոխել կյանքում։
-Այսօր, այս պահի դրությամբ, պետք է մտածենք մեր երկիրը ճգնաժամից դուրս բերելու մասին։ Մարդիկ չեն ժպտում, ճնշված են, ողբերգություն են ապրում։ Պետք է համախմբվենք, կարողանանք լսել մեկս մյուսին։ Թուրքերի համար այսպիսի արտահայտություն կա՝ այդ ազգի մեջ մի այծ ընկավ, ոչխարի հոտը հետևից գնում է։ Մեզ համար ասում են՝ «Один армянин - гений· Два армянина - драка· Трое армян- не бывает»։ Ե՞րբ ենք սա հասկանալու և վերափոխվելու։ Ես Ձեր մասին պետք է մտածեմ, դուք՝ իմ։ Այդպես պետք է լինի։ Վերջին հաշվով երկիրը բարության վրա է կառուցված, չէ՞, եթե բարությունը չլիներ, մարդկությունը չէր լինի։ Մենք այնքան վատ օրեր ենք տեսել, Փառք Աստծո, որ կենսունակ ենք, կանք։
-Մենք ինքնիշխա՞ն ենք։
-Չէ, Դուք կարծում եք, որ ինքնիշխա՞ն ենք։ Ինքնիշխան լինելու համար նախ հզոր պետք է լինել։ Ես փողոցի տղա եմ եղել, գիտե՞ք ոնց է փողոցում. անկախ է նա, ով ուժեղ է, համարձակ։ Իսկ մեր ուժը մեր միասնության մեջ է։
-Կանխագուշակու՞մ էիք նման ելք՝ հողերի կորուստ, մարդկային զոհեր, վտանգված ապագա։
-Ես գիտեի, որ այսպես է լինելու։ Երբ փլուզվեց ԽՍՀՄ-ը, առաջինը մենք ուրախացանք, մեզնից սկսվեց անկախության համար պայքարը։ Ես խորհրդային կարգերի ջատագով չեմ եղել, բայց, կարծում եմ, առաջինը մենք պետք է չուզեինք Խորհրդային Միության փլուզումը։ Այն ժամանակ ասում էին՝ միայն Ջերմուկով մենք մեզ կպահենք։ Դե պահեք։ Հետանկախության շրջանում Երևանում միայն Դեմիրճյանի գործարանն էր աշխատում։ Փակեցին, վաճառեցին, 70 տարվա ստեղծածը քամուն տվեցին։ Ձեր հարցի ուղղակի պատասխանը՝ մենք ինքնիշխա՞ն ենք, թե՞ ոչ։ Ո՛չ։ Միությունը փլուզվեց, մենք անկախացանք, 30 տարի ձգվեց մեր անկախության պատմությունը, մենք շահեցի՞նք։
-Բայց կարող էինք, չէ՞, և՛ անկախ լինել, և՛ հզորանալ։
-Ո՞նց, երբ մեր բյուջեի զգալի մասով զինամթերք էր գնվում։ Երբ մարդիկ աղբամաններն են փորփրում, սնվում են օրը չորս բողկ ուտելով, դա՞ է ինքնիշխանությունը։ Այդ մասին պատմվածք ունեմ՝ «Օտարվածը»։ Աղբամանները բաժանված են անօթևանների միջև, նաև շների։ Երբ մարդը մարդու հետ է կռվում ապրելու համար, դա նորմալ է, բայց երբ մարդը աղբամանից բան է հանում, շունը հարձակվում է վրան՝ դրա տերն ինքն է, սա ողբերգություն է։
-Մենք անկախ լինելու իրավունք չունե՞նք։
-Ես այդ միտքը չասացի։ Յուրաքանչյուր ազգ ձգտում է անկախության, բայց անկախ լինելու համար, ինչպես արդեն ասացի, հզոր պետք է լինել։ Հայաստանի նման երկրում, որ իր հզորությամբ Բելգիայի հետ էին համեմատում, ինչու՞ պետք է ընդամենը մեկ գործարան աշխատեր։ Մեղրու շրջանում (ես ծնունդով Մեղրուց եմ) գյուղատնտեսական ձեռնարկություններ կային, տասնմեկից չորսը օգուտով էր աշխատում, կարելի՞ էր պահել այդ տնտեսությունները։ Ռուսաստանում մինչև հիմա կան դրանք։ Մարդիկ աշխատատեղ կունենային, աշխատանքը արդյունք կտար։ Ի՞նչ եք կարծում՝ Հայաստանն իրավունք ունի՞ գյուղատնտեսական ապրանք ներկրելու...
-Մեղրուց խոսեցիք։ Մեր երկրի սահմանները բաց են, վտանգը մեծացել է, ազգովին դարձել ենք սահմանապահ։ Մեղրիով Ադրբեջանին ճանապարհ տալու տարբերակը դարձյալ օրակարգում է։
-Ես այսպես եմ մտածում. Ադրբեջանի հետ վեճը, որ 30 տարի ձգվել է, 7 շրջաններին ու Արցախի անկախությանն էր վերաբերում։ Մեղրու սահմանով ճանապարհ տալն ի՞նչ կապ ունի վիճարկվող հարցի հետ, որ գրչի մեկ հարվածով տալիս է նրանց։ Համաձայնագիրը կնքելիս այդ տղան չհասկացա՞վ մի բան, որ թշնամու ուզածը Սյունիքն է։ ՈՒրիշ բան չէ, Ազգային ժողովում գնդակահարություն եղավ, ի՞նչն էր պատճառը՝ Մեղրին։
-Երկուստեք շահեկան ճանապարհի մասին կարո՞ղ է խոսք լինել։
-70-ականներին Մեղրիով գնացք էր անցնում։ Երևանում, երբ «Նեֆթչին» պարտվում էր, Ադրբեջանի սահմանով անցնող գնացքի ապակիներին քարերով խփում էին։ Դեռ այն ժամանակ։ Սա նույն ազգն է։ Հիմա այդ նույնը ճանապարհը, որ ուզում են բացել, չգիտեմ՝ ու՞մ միջոցներով պիտի արվի։ էստակադաներից բաղկացած ճանապարհ պետք է կառուցվի։ Կարգն այսպիսին է (որպես իրավաբան եմ ասում). հողեր կան` գյուղատնտեսական նշանակության, արդյունաբերական, կառավարության որոշմամբ՝ այդ հողը պետք է առանձնացվի՝ նոր ճանապարհ կառուցելու համար։ Այդ ճանապարհն ու՞մ հաշվեկշռում է լինելու, պետությունը, որ պետք է անցնի այդ տարածքով, վա՞րձ է տալու մեզ դրա համար։ Բայց այստեղ էլ ուրիշ խնդիր կա։ Գիտե՞ք ոնց են ադրբեջանցիները եկել, տարածվել Հայաստանում։ Մեղրու օրինակով ասեմ։ Մերոնք ոչխար չէին պահում, կոլխոզի նախագահները նրանց որպես հովիվ էին բերում, սրանք էլ գյուղերին մոտ սարերում մի տեղ չորս հատ փայտ էին տնկում, վրան էին քաշում, տակը տասը երեխա բերում։ Ես ականատես եմ եղել այդ ամենին. 23 տարեկան էի, նշանակվել էի անձնագրային բաժնի պետ, գալիս անձնագիր էին ստանում։ Մի շրջանում պահանջում էին, որ Մեղրիում տպագրվող «Արաքս» թերթի կեսը իրենց լեզվով լինի։ Հիմա էլ նույն բանը կրկնվելու է։ Թանաքը, որ սփռոցին կաթեցնում ենք, ո՞նց է տարածվում։
-Յոթ շրջանների վերադարձի գինը խաղաղությունն էր, Արցախի կարգավիճակի հարցը։ Ավելին տվեցինք, ու վիճակը չի կայունանում։
-Ախորժակն ուտելիս է բացվում։ Տեսնում եք, չէ՞, արտահայտությունները՝ Զանգեզուր, Երևան, Սևան։ Թուրքը նույնն է մնացել, ինչպես ասում են՝ մարդակերից 100 տարվա ընթացքում հազիվ վերածվեց մարդասպանի։
-Փաշինյանը խոսում էր Թուրքիայի և Ադրբեջանի հետ հարաբերությունները բարելավելու մասին։
-Ո՞նց բարելավենք։ Այդ հարցն ինքն իրեն չի տալիս երևի։ Պատմական հիշողությունը մի կողմ դնենք. եթե այսօր Ալիևն ասում է՝ Երևան, Զանգեզուր, Սևան, այդ մարդու հետ ինչպես ես բարելավելու հարաբերությունդ։
-Գործարար Ռուբեն Վարդանյանը նշել էր, որ Հայաստանի իշխանությունները և հայկական սփյուռքը ի վիճակի չեն ինքնուրույն լուծելու առկա խնդիրները, անհրաժեշտ է միջազգային կառույցներ ու մասնագետներ ներգրավել, դիմել Ռուսաստանին: Ի՞նչ կասեք այս մասին։
-Ռուսաստանն է մեզ աջակցում, բայց նա էլ իր շահերն ունի, վերջին պահին օգնում է, բայց մենք միշտ տուժած ենք դուրս գալիս։ Ասել են՝ հայկական և ադրբեջանական ուժերը «մնում են այն դիրքերում, որտեղ կանգնած էին համաձայնագրի ստորագրման գիշերը»։ Հայերն այդ գյուղերում են, ի՞նչ է նշանակում սահմանները վերաձևելը, 70 հոգու հարաբերական խաղաղության պայմաններում գերեվարելը։ Այսինքն՝ մենք մեզ վրա պետք է հույս դնենք, բայց մեզ վրա հույս դնելու համար պետք է ուժեղ լինենք։ Փողոցի օրինակը պատահական չբերեցի. երեխային եթե փողոցում ճնշում են, քիթն արյունոտում, մարզվում է, ուժեղանում, որ կարողանա պաշտպանել ինքն իրեն։ Նույնը պետության դեպքում է. պետք է մտածենք հզորանալու մասին, ոչ թե հույսներս դնենք ուրիշի վրա։
-Մենք նոր-նոր ոտքի պիտի կանգնենք, այդ վիճակում իրատեսակա՞ն է հզորանալը։
-Էքստրեմալ իրավիճակներում մարդը կենտրոնացնում է բոլոր ուժերը։ Այսօր մենք ոչնչացման վտանգի տակ ենք, և սա պետք է ստիպի մեզ ոտքի կանգնել։ Մենք գիտական միտք ունենք, օրինակ, ինչու՞ պետք է չմտածենք ատոմային ռումբ ստեղծելու մասին։ Հոլոքոստ տեսած Իսրայելը մի փոքր հողակտորի վրա երկիր կառուցեց, ոտքի կանգնեց, պետք է օրինակ վերցնենք։
-Գալով գրականությանը՝ այսօր գրականությունը, մշակույթը հազարերորդական պլան չե՞ն մղվի։
-Երբ գրականությանը տրվող պետական աջակցությունը դադարեցրին, Չերչիլի խոսքերը հիշեցի՝ եթե մշակույթ չկա, ինչի՞ համար ենք պատերազմում։ Այս օրերին էլ գրախանութներում միշտ մարդիկ կան։ Մարդիկ կարդում են։ Չեմ ասում՝ բարձրագոչ խոսքերով, բայց լավատեսություն ներշնչող գրականության կարիք կա։ Ասում են՝ հույսը վերջում է մեռնում, բայց այդպես չէ, հույսը երբեք չի մեռնում, հույսը մեռավ, մարդը հետը մեռնում է։ Իսկ այսօր հույսը մշակույթը չէ՞։ Մշակույթն է պահել մեր ազգը։ Մազապուրծ մեր ազգը՝ «Ետևը սո՜ւր, առաջը ջո՜ւր» գաղթելիս հետը գրքեր էր փրկում-բերում. նույն ազգը չե՞նք։ Այսօր չստեղծե՞նք մշակույթ։
-Նոր գրքի ուրվագիծ ունե՞ք։
-Պատմվածքների ծավալուն ժողովածու եմ պատրաստում՝ ընտրանի, մինչև տարեվերջ պետք է լիներ։ Հետաձգվեց հասկանալի պատճառներով։ Հավանաբար հունվարի վերջին լույս կտեսնի։
-Այս օրերի իրադարձություններին անդրադառնալու՞ եք։
-Այո, ծրագիր ունեմ, պիտի որ հաջողի։ Չեմ ուզում անձնավորել, բայց դավաճանություն եղել է, և դրա մասին պետք է ասվի, ոչ թե զուտ ճշմարտությունը, այլ ճշմարտանմանը, որն ավելի հեշտ է ընկալվում։ Դարձյալ դետեկտիվ ժանրում՝ գեղարվետական շարադրմամբ։
Զրուցեց Արմինե ՍԱՐԳՍՅԱՆԸ
Հ. Գ. Դեկտեմբերի 18-ին «Առնո Բաբաջանյան» համերգասրահում տեղի ունեցավ մշակութային փառատոն, որի ընթացքում միջազգային անվտանգության ասոցիացիայի նախագահ, գեներալ-լեյտենանտ Արսեն Ֆիդանյանը Ներսես Խառատյանին հանձնեց «Տիգրան Մեծ» շքանշան՝ իրավապահ մարմիններում երկարամյա անբասիր ծառայության և արդի գրականությունում ունեցած ավանդի համար։
Հեղինակի նյութեր
- Պատմության վկաները
- Վերացող ծաղիկներ
- Ձեռք մեկնելու գաղափարը առաքելության վերածվեց
- «Մի նայեք, որ փոքր է մեր երկիրը, եթե արդուկով այս սարերը հարթեցնեք, Չինաստանից մեծ կլինի»
- «Բանկ օտոման» գործողությունը ժամանակին ցնցել էր ամբողջ Եվրոպան
- «Դրսից մեզ վրա կարող են ազդել միայն ներսի գործիքներով»
- Մշակույթը հեռվից հեռու պահպանելու հույսով
- Անիմացիան, աշխարհն ու մենք
- «Մեր տարածքները փոքրացան, որովհետև այդպես էլ չհասկացանք, որ պետք է խմենք մեր բաժակով»
- Արվեստի ուժը
- Նոր մատենաշարը ներկայացնում է արևմտահայ և սփյուռքյան գրողների
- Բեմը կենդանություն է ստանում առայժմ միայն մանուկների համար
- «Գիրք սիրողների համար սա իսկական մկնդեղ է` հյութեղ ու անտանելի»
- Համաշխարհային դասականների ստեղծագործությունները՝ դուդուկով
- «Բնակչությունը պատրաստ չէ, բայց տարվում են աշխատանքներ»
- Ամանորի գիշերը դիմավորելու են եկեղեցում
- «Ջազի մեջ զգացվում է ապրածդ ժամանակաշրջանը»
- «Եթե չլիներ Փելեշյանը, կարծում եմ, դեռևս գտած չէի լինի կինոյում իմ ուղին»
- «Հուշարձաններն այդ տարածքների պատկանելության անձնագրերն են»
- «Եթե 500-հազարանոց պրոֆեսիոնալ բանակ ունենանք, ոչ ոք չի համարձակվի պատերազմ սանձազերծել մեր դեմ»
Մեկնաբանություններ